Rz膮d przyj膮艂 15 pa藕dziernika br. strategi臋 migracyjn膮. Zak艂ada ona m.in., 偶e w razie zagro偶enia destabilizacji pa艅stwa dzia艂aniami hybrydowymi jest ono uprawnione do odmowy dost臋pu do swojego terytorium cudzoziemcowi, kt贸ry wykorzystuje do tego celu 锄艂o偶enie wniosku o ochron臋 mi臋dzynarodow膮. Jednocze艣nie szczeg贸ln膮 ochron膮 maj膮 zosta膰 obj臋ci cudzoziemcy z tzw. grup wra偶liwych.
Wnioski o ochron臋 mi臋dzynarodow膮 cudzoziemcy sk艂adaj膮 za po艣rednictwem Stra偶y Granicznej - zar贸wno b臋d膮c ju偶 w Polsce, jak i przekraczaj膮c granic臋. Prawo to przys艂uguje tak偶e tym cudzoziemcom, kt贸rzy granic臋 przekroczyli nielegalnie. Je艣li chc膮 ubiega膰 si臋 o ochron臋, nie wszczyna lub zawiesza si臋 post臋powanie zobowi膮zuj膮ce ich do powrotu.
Rzecznik Urz臋du do Spraw Cudzoziemc贸w Jakub Dudziak wyja艣ni艂, 偶e podczas trwania procedury rozpatrywania wniosku o udzielenie ochrony mi臋dzynarodowej cudzoziemcy mog膮 korzysta膰 z pomocy socjalnej (m.in. zakwaterowanie, wy偶ywienie, opieka medyczna) zapewnianej przez Urz膮d do Spraw Cudzoziemc贸w oraz zaj臋膰 edukacyjnych (m.in. nauka j臋zyka polskiego).
"Maj膮 oni do wyboru pobyt w o艣rodku dla cudzoziemc贸w lub samodzielne utrzymanie si臋 poza o艣rodkami przy pomocy finansowej otrzymywanej od urz臋du" - doda艂 rzecznik.
Cudzoziemiec, kt贸ry decyduje si臋 na pozostanie w o艣rodku, otrzymuje zakwaterowanie, wy偶ywienie, zwrot koszt贸w za przejazdy 艣rodkami komunikacji publicznej w okre艣lonych przypadkach (np. zwi膮zanych z post臋powaniem o nadanie statusu 耻肠丑辞诲藕肠测, stawieniem si臋 na badania lekarskie lub szczepienia ochronne), sta艂膮 pomoc pieni臋偶n膮 na zakup 艣rodk贸w higieny osobistej (20 锄艂 miesi臋cznie) oraz tzw. kieszonkowe (50 锄艂 miesi臋cznie).
Opr贸cz tego ma zapewnion膮 jednorazow膮 pomoc pieni臋偶n膮 na zakup odzie偶y i obuwia (140 锄艂) oraz zapewniony ekwiwalent pieni臋偶ny w zamian za wy偶ywienie dla dzieci do 6. roku 偶ycia oraz dzieci realizuj膮cych obowi膮zek szkolny (11 锄艂 dziennie).
Cudzoziemiec poza o艣rodkiem otrzymuje 艣wiadczenie pieni臋偶ne na pokrycie we w艂asnym zakresie koszt贸w pobytu na terytorium Polski. Wysoko艣膰 艣wiadcze艅 na pokrycie we w艂asnym zakresie koszt贸w pobytu w Polsce jest uzale偶nione od ilo艣ci c锄艂onk贸w rodziny. Je艣li kto艣 sam ubiega si臋 o ochron臋, to dzienna pomoc wynosi 25 锄艂 (750 锄艂/miesi膮c). W dwuosobowej rodzinie to 20 锄艂 dziennie na osob臋 (600 锄艂 na miesi膮c). Dzienna kwota na 1 osob臋 w 3-osobowej rodzinie to 15 锄艂 (450 锄艂 na miesi膮c), w 4-osobowej - 12,5 锄艂 (375 锄艂 na miesi膮c).
Ponadto wszystkim cudzoziemcom niezale偶nie od formy pomocy przys艂uguje zapewnienie dost臋pu do szk贸艂 publicznych oraz niezb臋dnych pomocy dydaktycznych (podr臋czniki oraz wyprawki), mo偶liwo艣膰 bezp艂atnej nauki j臋zyka polskiego, opieka medyczna oraz pomoc w dobrowolnym powrocie.
Rados艂aw Tyburski, radca prawny w Stowarzyszeniu Interwencji Prawnej wspieraj膮cy osoby z do艣wiadczeniem migracji i uchod藕stwa, w rozmowie z PAP zwr贸ci艂 uwag臋, 偶e osobom, kt贸re ju偶 uzyska艂y pozytywn膮 decyzj臋 po 锄艂o偶eniu wniosku o ochron臋 mi臋dzynarodow膮 przys艂uguj膮 podstawowe 艣wiadczenia socjalne. Mog膮 r贸wnie偶 podj膮膰 prac臋 w Polsce. Jednocze艣nie Tyburski oceni艂, 偶e program integracji cudzoziemc贸w, a szczeg贸lnie jego praktyczna strona, powinien zosta膰 dopracowany.
"Je偶eli chodzi o pomoc prawn膮, zg艂aszaj膮 si臋 do nas zar贸wno osoby w trakcie procedury, jak i te, kt贸re otrzyma艂y ju偶 decyzj臋. Ja g艂贸wnie pracuj臋 z tymi osobami, kt贸re s膮 w trakcie procedury, bo wtedy ta pomoc jest najbardziej potrzebna" 鈥� wyja艣ni艂. Jak zaznaczy艂, problemem, kt贸ry si臋 rzuca w oczy, s膮 nie same przepisy, ale praktyka ich stosowania. "Na przyk艂ad cz臋sto w urz臋dach nie ma t艂umaczy, kt贸rzy wyt艂umaczyliby konsekwencje decyzji, kt贸r膮 otrzyma艂 cudzoziemiec" 鈥� doda艂.
Cudzoziemcy, kt贸rzy zostali obj臋ci ochron膮 w postaci statusu 耻肠丑辞诲藕肠测 lub ochrony uzupe艂niaj膮cej posiadaj膮 uprawnienia zbli偶one do tych, jakimi si臋 ciesz膮 obywatele Polski, a w wielu dziedzinach ich prawa s膮 identyczne z prawami obywateli polskich. "Cudzoziemcy, kt贸rzy otrzymaj膮 decyzj臋 pozytywn膮, mog膮 锄艂o偶y膰 wniosek o indywidualny program integracyjny realizowany przez powiatowe jednostki pomocy rodzinie na podstawie Ustawy o pomocy spo艂ecznej" 鈥� wyja艣ni艂 rzecznik UdSC.
Pomoc w ramach indywidualnego programu integracji udzielana jest na podstawie wniosku 锄艂o偶onego do starosty, za po艣rednictwem Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie, w ci膮gu 60 dni od uzyskania przez cudzoziemca statusu 耻肠丑辞诲藕肠测 lub ochrony uzupe艂niaj膮cej. Program ten jest realizowany maksymalnie przez okres 12 尘颈别蝉颈臋肠测, a zakres wsparcia i jego formy s膮 dostosowane do indywidualnych potrzeb cudzoziemca.
Program obejmuje przede wszystkim 艣wiadczenia pieni臋偶ne, kt贸re wyp艂acane s膮 co miesi膮c w wysoko艣ci od 721 锄艂 do 1450 锄艂 na utrzymanie. Mog膮 by膰 one przeznaczone na podstawowe potrzeby, takie jak 偶ywno艣膰, odzie偶, 艣rodki higieny, op艂aty mieszkaniowe oraz nauk臋 j臋zyka polskiego. Ponadto zak艂ada op艂acenie sk艂adki na ubezpieczenie zdrowotne (zgodnie z przepisami o ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (NFZ), co zapewnia dost臋p do us艂ug medycznych), poradnictwo specjalistyczne (np. prawne, psychologiczne) oraz wsparcie w kontaktach z instytucjami (m.in. pomoc w nawi膮zywaniu kontakt贸w z instytucjami rynku pracy, 艣rodowiskiem lokalnym oraz organizacjami pozarz膮dowymi).
"Osoby z przyznanym statusem 耻肠丑辞诲藕肠测 lub ochron膮 uzupe艂niaj膮c膮 maj膮 prawo do 艣wiadcze艅 z pomocy spo艂ecznej, pod warunkiem, 偶e zamieszkuj膮 na terytorium Polski i spe艂niaj膮 kryteria dochodowe oraz inne wymogi ustawy o pomocy spo艂ecznej. Mog膮 ubiega膰 si臋 o 艣wiadczenia pieni臋偶ne i niepieni臋偶ne, takie jak zasi艂ki celowe, pomoc na zakup lek贸w czy inne formy wsparcia dostosowane do ich potrzeb, dost臋pne w lokalnych o艣rodkach pomocy spo艂ecznej" 鈥� przekaza艂o Ministerstwo Rodziny Pracy i Polityki Spo艂ecznej. Od 1 stycznia 2022 r. dla osoby samotnie gospodaruj膮cej kryterium dochodowym jest to doch贸d nieprzekraczaj膮cy kwoty 776 锄艂, a dla osoby w rodzinie 鈥� kwoty 600 锄艂.
Cudzoziemcy, kt贸rym udzielono ochrony mi臋dzynarodowej maj膮 tak偶e prawo do 艣wiadcze艅 rodzinnych oraz program贸w wsparcia socjalnego, je艣li spe艂niaj膮 wymagane kryteria. W szczeg贸lno艣ci, mog膮 korzysta膰 z programu "Rodzina 800 plus+" (艣wiadczenie wychowawcze), programu "Aktywny rodzic" (艣wiadczenia wspieraj膮ce rodzic贸w w aktywno艣ci zawodowej), programu "Dobry start" (艣wiadczenie na wyprawk臋 szkoln膮) oraz 艣wiadcze艅 z Funduszu Alimentacyjnego.
Uprawnieni cudzoziemcy mog膮 tak偶e korzysta膰 z r贸偶nych form niepieni臋偶nej pomocy spo艂ecznej, w tym z pracy socjalnej, poradnictwa specjalistycznego, interwencji kryzysowej, schronienia, posi艂ku, us艂ug opieku艅czych 艣wiadczonych w miejscu zamieszkania lub o艣rodkach wparcia, mieszkania chronionego, pobytu i us艂ug w domu pomocy spo艂ecznej. Uchod藕cy przys艂uguje dokument podr贸偶y, przewidziany w Konwencji Genewskiej (genewski dokument podr贸偶y; GDP). B臋dzie on wa偶ny przez 2 lata od dnia wydania. Genewski dokument podr贸偶y nie przys艂uguje, je艣li cudzoziemiec otrzyma艂 ochron臋 uzupe艂niaj膮c膮.
Co wa偶ne, w polskich przepisach azyl to inna forma ochrony. Cudzoziemcy znacznie rzadziej z niej korzystaj膮. Mo偶na je 锄艂o偶y膰 zar贸wno w Polsce, jak i za granic膮. Pozytywna decyzja jest wtedy, gdy spe艂nione s膮 jednocze艣nie dwie przes艂anki - cudzoziemcowi nale偶y zapewni膰 ochron臋 oraz przemawia za tym wa偶ny interes Polski. Wydanie tej decyzji przez Szefa UdSC wymaga zgody MSZ. "Pomoc socjalna w post臋powaniu o udzielenie azylu przys艂uguje wy艂膮cznie ma艂oletnim bez opieki. Cudzoziemcowi, kt贸remu przyznano na terytorium Polski azyl, udziela si臋 zezwolenia na pobyt sta艂y" - wyja艣ni艂 Dudziak.
"Problemem jest praktyka stosowania przepis贸w"
Rados艂aw Tyburski, radca prawny w Stowarzyszeniu Interwencji Prawnej wspieraj膮cy osoby z do艣wiadczeniem migracji i uchod藕stwa, w rozmowie z PAP wyja艣ni艂, 偶e o pomoc prawn膮 do stowarzyszenia zg艂aszaj膮 si臋 zar贸wno osoby w trakcie procedury rozpatrywania wniosku dot. pobytu w Polsce, jak i te, kt贸re otrzyma艂y ju偶 decyzj臋. "Ja g艂贸wnie pracuj臋 z tymi osobami, kt贸re s膮 w trakcie procedury, bo wtedy ta pomoc jest najbardziej potrzebna" 鈥� doda艂.
Oceni艂, 偶e problemem nie s膮 same przepisy, ale praktyka ich stosowania. Przyk艂adowo - w urz臋dach nie ma t艂umaczy, kt贸rzy wyja艣niliby konsekwencje decyzji, kt贸r膮 otrzyma艂 cudzoziemiec. "Cz臋sto zdarza mi si臋 widzie膰 problemy z t艂umaczeniem nawet poucze艅 w oficjalnych pismach. Na przyk艂ad j臋zyk arabski ma du偶o dialekt贸w i zdarza si臋, 偶e w pismach, czy komunikacji, pojawiaj膮 si臋 b艂臋dy. Aby zrozumie膰 konsekwencje decyzji ZUS-u o przyznaniu lub nieprzyznaniu 艣wiadczenia konieczne s膮 konsultacje z prawnikiem. Mam wra偶enie, 偶e w tym zakresie g艂贸wnie pomagaj膮 organizacje pozarz膮dowe. Nie ma pa艅stwowego systemu, 偶eby w takim obszarze pom贸c tym osobom bez udzia艂u NGOS-贸w" 鈥� t艂umaczy艂.
Cho膰 pouczenia w oficjalnych decyzjach s膮 przet艂umaczone na j臋zyk cudzoziemca, to nie ma ju偶 wsp贸艂pracy mi臋dzy urz臋dem i cudzoziemcem w kontek艣cie merytorycznego wyt艂umaczenia tej decyzji. "Te formu艂ki, kt贸re w zasadzie s膮 wyci膮giem z przepis贸w i same w sobie s膮 skomplikowane, niewiele t艂umacz膮 cudzoziemcowi, kt贸ry nie ma wi臋kszego do艣wiadczenia z polskim prawem" - doda艂. Ponadto cudzoziemcy przede wszystkim pojawiaj膮 si臋 osobi艣cie w urz臋dach, poniewa偶 podczas kontaktu telefonicznego jest wi臋ksze prawdopodobie艅stwo, 偶e trafi膮 na barier臋 j臋zykow膮.
Znacz膮ca jest sytuacja os贸b, kt贸re ubiegaj膮 si臋 o ochron臋 mi臋dzynarodow膮. Post臋powania dotycz膮ce przyznania ochrony mi臋dzynarodowej, je艣li zwi膮zane s膮 z p贸藕niejszymi odwo艂aniami w wy偶szej instancji, to mog膮 trwa膰 nawet kilka lat.
Serdar Hodzhanepesov, c锄艂onek Rady Uchod藕c贸w dzia艂aj膮cej przy Stowarzyszeniu Interwencji Prawnej, na razie uzyska艂 zgod臋 na pobyt czasowy w Polsce. Jednocze艣nie stara si臋 od kilku lat o pozytywne rozpatrzenie jego wniosku dotycz膮cego udzielenia ochrony mi臋dzynarodowej. Pomimo tego, 偶e Polska ju偶 raz odm贸wi艂a przekazania go do Turkmenistanu kwestionuj膮c zarzuty karne, jakie s膮 mu stawiane w kraju pochodzenia, wci膮偶 otrzymuje negatywne decyzje dotycz膮ce ochrony mi臋dzynarodowej i grozi mu deportacja.
Opisuj膮c swoje do艣wiadczenia z procedur膮 zwr贸ci艂 uwag臋 na przeszkody, kt贸re pojawiaj膮 si臋 podczas zgody na pobyt tymczasowy 鈥� brak mo偶liwo艣ci za艂o偶enia konta bankowego, czy problemy z uznaniem prawa jazdy, kt贸re zdoby艂 w kraju pochodzenia - Turkmenistanie. "Gdy starasz si臋 znale藕膰 prac臋, wszyscy patrz膮 na ten dokument tymczasowy i m贸wi膮, 偶e nie mog膮 przyj膮膰 takiej osoby. Taka sama sytuacja jest z pr贸b膮 dostania si臋 do szko艂y policealnej" 鈥� powiedzia艂. Zaznaczy艂, 偶e to s膮 problemy, z kt贸rymi spotykaj膮 si臋 osoby b臋d膮ce w trakcie procedury decyzyjnej.
Tyburski opisa艂 inn膮 sytuacj臋. Dotyczy pan贸w z Somalii, kt贸rzy ju偶 dostali ochron臋 uzupe艂niaj膮c膮. Nie posiadali jednak paszportu z kraju pochodzenia. Staraj膮 si臋 o tzw. polski dokument podr贸偶y. W zwi膮zku z tym polski urz膮d wzywa艂 ich, 偶eby przed艂o偶yli dokument, kt贸ry wykazuje to, 偶e oni nie mog膮 uzyska膰 tego paszportu z Somalii.
"I to jest absurdalne 鈥� konieczne jest przed艂o偶enie dokumentu z pa艅stwa pochodzenia, kt贸ry pokazuje, 偶e nie mog膮 dosta膰 dokumentu z pa艅stwa pochodzenia. Po pierwsze, najbli偶sza ambasada Somalii jest w Berlinie, a po drugie, oni nie mog膮 si臋 tam pojawi膰, bo mog膮 straci膰 ochron臋 uzupe艂niaj膮c膮. Opr贸cz tego zwyczajnie si臋 boj膮, poniewa偶 z jakiego艣 powodu z tego pa艅stwa uciekli. Praktyka stosowania prawa stawia cudzoziemc贸w przed takimi wyzwaniami, kt贸rych rozwi膮zanie wydaje si臋 czasem niewykonalne. Chcia艂bym podkre艣li膰, 偶e analogiczny problem z paszportem b臋dzie mia艂 ka偶dy uchod藕ca 鈥� bo nawet je偶eli ma paszport krajowy ze sob膮, to on pr臋dzej, czy p贸藕niej wyga艣nie" 鈥� wyja艣ni艂 Tyburski.
Podobny problem jest na przyk艂ad z osobami z Bia艂orusi. Prawnik jako przyk艂ad poda艂 kobiet臋, kt贸ra stara艂a si臋 o dopuszczenie do lekarskiego egzaminu weryfikacyjnego. Sko艅czy艂a studia medyczne w Bia艂orusi, a polska ustawa wymaga od niej przed艂o偶enia 艣wiadectwa uko艅czenia studi贸w medycznych z kraju pochodzenia. Dokument musi by膰 po艣wiadczony klauzul膮 apostille, czyli potwierdzeniem, 偶e dany dokument pochodzi z w艂a艣ciwego urz臋du. "Pomijaj膮c to, 偶e Bia艂oru艣 wprowadzi艂a przepisy, kt贸re nakazuj膮 osobi艣cie odbiera膰 takie dokumenty i nie mo偶na zrobi膰 tego za po艣rednictwem pe艂nomocnika, to ta kobieta zwyczajnie nie chce si臋 kontaktowa膰 z organami swojego kraju pochodzenia, z kt贸rego uciek艂a" 鈥� wyja艣ni艂 prawnik.
Dopytywany o samo trwanie procedury decyzyjnej dotycz膮cej ochrony mi臋dzynarodowej, wyja艣ni艂, 偶e cho膰 pierwszy etap faktycznie mo偶e trwa膰 kilka 尘颈别蝉颈臋肠测, to w momencie, kiedy cudzoziemiec sk艂ada odwo艂anie do Rady ds. Uchod藕c贸w, w dalszej kolejno艣ci skarg臋 do Wojew贸dzkiego S膮du Administracyjnego i ostatecznie do Naczelnego S膮du Administracyjnego, sprawa wyd艂u偶a si臋 kolejne kilkana艣cie 尘颈别蝉颈臋肠测. Je艣li pojawi膮 si臋 podczas sprawy szersze wnioski dowodowe 鈥� znowu ten czas si臋 wyd艂u偶a. A jest to prawdopodobne, poniewa偶 polskie urz臋dy maj膮 wysoki standard dowodowy, je艣li chodzi np. o udowadnianie prze艣ladowania. Kwestionuj膮 r贸wnie偶 wiarygodno艣膰 dokument贸w pochodz膮cych z zagranicy.
"Cz臋sto cudzoziemcy dopiero po drugiej instancji orientuj膮 si臋, 偶e musz膮 zacz膮膰 zbiera膰 jakie艣 powa偶niejsze dowody. Nie wystarczy samo ich o艣wiadczenie i jakie艣 pojedyncze dokumenty, tylko musz膮 si臋 tutaj wykaza膰 bardzo daleko id膮c膮 inicjatyw膮" - wyja艣ni艂. Kolejnym 鈥� wed艂ug Tyburskiego - problemem jest jako艣膰 uzasadnie艅 samych decyzji. "Je偶eli chodzi o ochron臋 mi臋dzynarodow膮, to nigdy si臋 nie spotka艂em z tak 锄艂膮 jako艣ci膮 uzasadnie艅" 鈥� zaznaczy艂. Doda艂, 偶e szczeg贸lnie dotyczy to uzasadnie艅 organ贸w na tych najni偶szych instancyjnie poziomach.
"W mojej karierze spotka艂em si臋 z sytuacjami, w kt贸rych szef Urz臋du do Spraw Cudzoziemc贸w, w kontek艣cie os贸b, kt贸re si臋 boj膮 mobilizacji w Rosji, uzasadnia swoj膮 negatywn膮 decyzj臋 stwierdzaj膮c, 偶e Rosja ma prawo mobilizowa膰 偶o艂nierzy do armii, ma prawo ustanawia膰 kary za dezercj臋 lub niestawiennictwo. Pomijany jest ca艂y kontekst konfliktu rosyjsko-ukrai艅skiego, co w praktyce mo偶e si臋 wi膮za膰 z takim powo艂aniem" 鈥� zaznaczy艂.
W ocenie radcy prawnego, polskie urz臋dy zwracaj膮 uwag臋 na drobne nie艣cis艂o艣ci i wykorzystuj膮 je do podwa偶enia wiarygodno艣ci zezna艅. "Cudzoziemiec powiedzia艂, 偶e w kraju pochodzenia pracowa艂 na Uberze, maj膮c na my艣li po prostu taks贸wki, bo tak w pa艅stwie pochodzenia okre艣la si臋 w艂a艣nie taks贸wki. Natomiast urz膮d sprawdzi艂, 偶e w tym kraju firma Uber nie funkcjonuje, wi臋c to podwa偶y艂o jego wiarygodno艣膰" 鈥� opowiedzia艂.
Hodzhanepesov natomiast wskaza艂 na pomoc, jak膮 oferuj膮 organizacje pozarz膮dowe i stowarzyszenia jak w艂a艣nie SIP. Uzyska艂 od nich pomoc zar贸wno poprzez konsultacje z prawnikami, jak i przy pisaniu oficjalnych dokument贸w do polskich urz臋d贸w. Przywo艂a艂 tak偶e sytuacj臋, kt贸ra kilkukrotnie spotka艂a go w s膮dach i urz臋dach. Ju偶 kilka razy zwraca艂 uwag臋, 偶e jest obywatelem Turkmenistanu, jednak na dokumentach s膮dowych, wielokrotnie spotyka艂 si臋 z sytuacj膮, 偶e kraj jego pochodzenia w r贸偶nych dokumentach jest inny.
Autorka: Aleksandra Kie艂czykowska